Franchise denetimleri

Franchise güvene dayanır

Franchise alırken de, işletirken de bedel öder. Bu bedel kullanılan markaya, çekilen mala değil, sağlanan güvene ödenir. İyi franchise markaları yarattıkları güveni sürdürmek için yapamayacak olana vermez, işlemeyecek yerde açmaz. Franchise sisteminin önemli üstünlüklerinden biri bu seçiciliktir. Ortalama 30 başvurudan biri franchise vermeyle sonuçlanır. Başarı bu seçimle zaten garantilenir, marka ve sistem kazancı artırır, artan kazançtan hem franchise alan, hem franchise veren payını alır. Güçlü franchise markaları bu sayede girdikleri sektöre hakim olur, rakiplerini adeta silerler.

Aşırı güven yanıltır

Bu gibi başarılı örnekleri gören girişimciler franchise sistemini başarının formülü gibi algılarlar. Bu algı yanıltıcıdır. Başarıyı sağlayan franchise modeli değil, doğru franchise uygulamalarıdır. Yanlışın sonu hüsrandır. Franchise tek başına başarı garantisi olamaz. İş yanlışsa, para kazanamıyorsa, franchise alanlara hiç kazandıramaz. Franchise verenin işletmesi para kazansa bile, eğer franchise uygulamaları kötüyse alanların büyük çoğunluğu para kazanamaz. Başarılı franchise markaları yayıldıkça, franchise da yayılır. Her sektörden girişimciler yeni franchise markaları çıkarırlar. Birçok ülkede bu süreçte yüzlerce markanın çıktığını görüyoruz. Türkiye de şimdi bu aşamadan geçiyor. Franchise yaygınlaştıkça almak isteyenler girişimciler de çoğalıyor. Yeni markaların çıkması iyi ve kaçınılmaz bir gelişme. Türkiye’nin gelecekteki zincir markaları, dünya ile boy ölçüşecek girişimciler bunların arasından çıkacak. Güçlü markalar franchise vermede, yer bulmada, seçici olma lüksüne sahipler. Ama yenilerin işi onlara göre daha zor.

Yeni markalar ne yapar

Ben şimdiye dek piyasaya yeni giren franchise verenlerin temelde dört farklı yol izlediğini gördüm. Sorumsuzlar göstermelik bir işletme kurup veya sadece broşür bastırıp önüne gelene franchise verirler. Sistem kurmayı, destek vermeyi zaten düşünmedikleri için alanların pek şansı yoktur. Yapabilirse zinciri de satar, iki kere kazanırlar, yapamazsa alanlar dağılır giderler.

Beceriksizler iyi kötü yürüyen kendi işletmelerini gösterip, sistem kurmadan kendilerine inananlara hemen franchise verirler. Sistem kuramaz, marka yönetemez, destek veremezler, alanların bir kısmı başarılı olsa bile çoğu batar. Becerikliler güzel görünen, başarı şansı olan bir konsept oluşturup, hemen franchise verirler. Büyüdükçe güçlenir, sistemlerini zaman içinde kurarlar. Aradan sıyrılırlarsa güçlü marka olurlar, rakipleri fırsat vermezse küçük ama sağlam kalırlar. Sorumlular örnek işletme kurar, karlılığı görür, sistemi oluşturur, sonra franchise verirler. Özellikle kurumsal firmalar bunu yapmayı ister, ama çok fazla zaman ve yatırım gerektiği için yenisini kurmakla uğraşacağına tanınmışlardan masterfranchise alırlar.

Franchise seçerken

Liberal ekonomide her isteyen franchise verebilir. Amerika’da UFOC yasasıyla franchise alanların kapsamlı bilgilendirilmesi sağlanır, seçim alana bırakılır. Avrupa’da ve Türkiye’de özel yasa yoktur, franchise dernekleri franchise verenlere belli ilkelere uygun davranmayı önerirler. UFRAD, 1995 yılında Amerikan UFOC yasasını “Açıklık İlkeleri”, Avrupa Franchise Federasyonunun ilkelerini “Dürüstlük İlkeleri” olarak kabul etti ve üyelerine zorunlu tutuyor, kamuoyuna duyuruyor, eğitimlerle anlatıyor. Bu yıl da üyelerinin bu ilkelere uyduğunu bağımsız denetçiler eliyle belgelendirecek.

Franchise sisteminin gelişmesi her sektörde yeni markalarla olacak, bunun başka yolu yok. Franchise alacakların seçimlerini yaparken çok dikkatli olması gerekiyor. Franchise vereni, markasını, sistemini iyi tanıması, sahibinin “niyetine” ve “kabiliyetine” bakması şart. Devlet elesin, UFRAD sınasın gibi kolay çözümü yok bu işin. Franchise alan uğraşacak, yetersiz kaldığı yerde tanıdıklardan, işi bilenlerden, uzmanlardan destek alacak.

F&M denetimleri

Franchise & More, franchise sektörünün büyüme dönemindeki bu ihtiyacına çözüm sunmak için deneyimini ortaya koydu. Sektöre yönelik 10 farklı denetim programı uyguluyor. Bu denetimlerin bir kısmı franchise verenin başarısını ve uygulamalarını değerlendiriyor, bir kısmı franchise alanın başarı şansını irdeliyor, bir kısmı ise belli bir işletmenin iş yapma potansiyelini ölçüyor. Bu denetimlerin hemen hepsi F&M ye özgü, Türkiye pazarına uygun geliştirilmiş yöntemler.

Franchise Kadranı

F&M’nin özgün denetim yöntemi olan Franchise Kadranı, franchise markalarının bir tür karnesi sayılabilir. Franchise markasının sahibi, sistemi, destekleri, ürünleri, hizmetleri, işletmeleri, franchise alanları, franchise işletmeleri markayı ve sektörü tanıyan uzmanlar tarafından araştırılıyor. Franchise kadranı bunca yıldır kullanılıyor olmasına karşın, halen sonuçları kamuoyu ile paylaşılmış değil. Çünkü bir franchise markası kendisi için bir araştırma istediği takdirde kapsamlı çalışmayla franchise kadranı çıkartılıyor ve bilgilerin gizliliği kapsamında sonuçları sadece firma görüyor.

F&M kendi inisiyatifi ile de franchise markalarına “karne” veriyor. Markaları ve sektörü bilen F&M temsilcileri ve uzmanlar bağımsız dış gözlemlerle inceledikleri belli markalar için franchise kadranı çıkartıyorlar. Aynı markaya farklı uzmanların farklı zamanlarda verdikleri notlar temelde benzeşmekle birlikte, bakış açısına ve gözlem zamanına göre farklı olabiliyor. Bu nedenle her uzmanın değerlendirmesi ayrı arşivleniyor. O marka ile ilgilenen girişimciler F&M temsilcilerinden yorumunu alıyorlar. Bir konudaki notun neden düşük veya yüksek olduğunu da notu veren uzmana sorup öğrenebiliyorlar. Markalar hakkındaki bu notlar, uzmanların görüşlerini tartışmaya açmamak için kamuoyuna açıklanmıyor. Franchise Kadranı sonuçları gizli ama, yöntemin kendi açık. Geliştirildiği ve tescil edildiği 1999 yılında UFRAD Yönetimi tarafından incelendi ve onaylandı. Dünya Gazetesi’nin verdiği Fasih İnal Girişimcilik Ödülleri 2004 jürisinde F&M de yer aldı ve “en iyi yerli franchise girişimci” ödülünü Franchise Kadranı ile belirleyerek Mado’ya verdi.

Franchise Dört Dörtlük Olmalı

Bir franchise sistemine katılmayı düşünen girişimci neye bakar? Öncelikle para kazanabileceğinden emin olmak ister ama sürekliliğinden emin değilse bu yetmez. Eğitimin veriliyor veya el kitabının var olması da, eğer destek verecek ekip yoksa bu da yetmez. Markanın çok yaygın olması da, eğer karlı çalışacak yer kalmamışsa bir anlam ifade etmez. Keza tedarikin kolaylığı da eğer fiyatı yüksekse fayda etmez. Markanın çok tanınmış olması, eğer müşterisi fiyatına değer bulmuyorsa işe yaramaz.

Bir franchise markasının başarılı sayılmasının birinci şartı, tüketicinin ürün ve hizmetlerden memnun olmasıdır. Franchise sisteminin varlığı da önemlidir, ama franchise alanların memnuniyeti bundan bağımsızdır ve ayrı değerlendirilmelidir. Bunları tamamlayan dördüncü unsur, franchise verenin başarısıdır.

1 Kadran, 4 Kanat, 12 Kriter

Franchise Kadranını özgün kılan ve diğer tüm değerlendirme yöntemlerinden ayıran, 4 renkli, 4 kanatlı bilgi aktarımı. Müşteri, Sistem, Alan, Veren açısından dört değerlendirme yapılıyor. Her başlıkta 3 kriter bulunuyor.
Tüketici açısından sunulan ürün veya hizmetin değeri, sağladığı tatmin ve yarar dikkate alınıyor.

• DEĞER: Ürünlerin tüketici gözünde uygun fiyatlı olması, ürünlerin tüketici tarafından beklenen kaliteyi sağlaması,
• TATMİN: Sağlanan tüketici memnuniyeti, müşteriye yaklaşımın olumlu olması, ürünün garantisi, satış sonrası hizmetleri, iade kolaylığı
• YARAR: Ürün ve hizmetlerin tüketiciye sağladığı yarar, ihtiyaçları karşılaması, yeni olması, farklı olması, rakiplere üstünlüğü

Franchise sistemi açısından verilen eğitim, uygulanan denetim ve tedarik sistemi değerlendiriliyor.

• EĞİTİM: El kitabının varlığı ve kapsamı, işletme detaylarına yer verilmiş olması, eğitimin açılış öncesinde veriliyor olması, işletme süresince tekrarlanması, uygulamacılara sindirerek verilmesi
• DENETİM: Denetim sisteminin varlığı, sürekli denetim yapılıyor olması, makul puanlaması, herkese adil uygulanması, gizli müşteri denetiminin yapılıyor olması
• TEDARİK: Yatırımın uygun tedarikçilere yönlendirilmesi, makul koşullarla yapılması, sürekliliği ve güvenilirliği, sipariş ve lojistik sisteminin rahatlığı, stok ihtiyacının azalması, ürünlerinin kalitesi, sponsorlukların makul paylaşımı

Franchise alan açısından sağladığı getiri, verdiği güvence ve merkezle ilişki göz önüne alınıyor.

• GETİRİ: Başlangıç yatırımının makul, geri kazanma süresinin kısa, başa başnoktasının düşük olması, gelirin sezonel dalgalanmaması, kazancın yeterliliği ve iç rekabetin azlığı
• GÜVENCE: UFRAD ilkelerine uyum, anlaşmanın süresi ve yenilemesi, kiranın güvencesi, franchise alanın doğru seçimi, bölge koruması, rutin destekler
• İLİŞKİ: Franchise alanların ezilmemesi, rahat ilişki, istisnai durumlarda destekler

Franchise veren açısından markanın tanıtımı, sağlıklı yayılması ve rekabet gücü inceleniyor.

• TANITIM: Franchise verenin tanıtım gücü, merkezi reklam fonunun etkin ve adil kullanımı, yerel tanıtım olanaklarının etkin kullanımı ve desteklenmesi
• YAYILMA: franchise verenin yayılmadaki başarısı, yer seçimi, yayılma planı
• REKABET: sektöründeki rakiplerine göre üstünlüğü, önde ve öncü olması, farklılığı

Karne notu

Her kriter için 0 ile 8 arasında bir not veriliyor. 0 “hiç yok, 2 “oldukça zayıf”, 4 “normal”, 6 “iyi”, 8 “mükemmel” için kullanılıyor. Kadran üzerindeki renkli kanat da verilen nota göre şekilleniyor. Kanat ne kadar büyükse, marka o kadar iyi sayılıyor.

Bir marka her kriterde “mükemmel” olursa, alacağı puan 4x3x8=96 oluyor. Karne notunun 100 üzerinden verilmeyip grafik görünümün 1/8 lik kademelerle oluşturulması, tam not almanın imkansız ve anlamsız olmasından. Markası güçlü, sistemi sağlam olan, kendini pahalı satıyor, alanı eziyor. Riski yüksek olanın karı da yüksek oluyor. Detaylar notların toplamından daha önemli. Her girişimci farklı kritere önem verir, kimi kendi kazancını ön planda tutar, kimi satacağı ürünün iyi olmasını ister, kimi franchise verenin güçlü olmasını tercih eder. Yani 68 puan alan marka, 56 puan alandan daha iyi demek değildir. Franchise Kadranı notları toplayıp çorba etmez, farklı unsurları birlikte gösterir.

Örnek olarak üç markanın kadranı için yapılan yorumlara bakarak, siz de franchise almadan önce ilgilendiğiniz markalar için kendi karnenizi oluşturabilirsiniz.