ULUSLARARASI FRANCHİSE SÖZLEŞMELERİNDE UYGULANACAK HUKUK

Franchise veren kendi ürün veya hizmetine ilişkin işletmesel birçok desteği franchise alana vermekte, franchise alan da bu desteğin karşılığında ticari işletmesini işletmekte, kâr etmekte vekazancının belirli bir yüzdesini franchise verene ödemektedir. Uyuşmazlık ise ya franchise verenin sözleşmeyle taahhüt ettiği desteği eksik/geç vermesinden veya hiç vermemesinden kaynaklanmakta ya da franchise alanın sözleşmeyle taahhüt ettiği yüzdesel bedeli franchise verene eksik/geçödemesinde veya hiç ödememesinden kaynaklanmaktadır.

Böyle bir uyuşmazlık durumunda ve bir tarafın yabancı menşeili firma olması varsayımında uyuşmazlığın esasına uygulanacak hukukun tespiti oldukça önemli olacaktır. Çünkü sözleşmenin bir tarafının yabancı menşeili olması ihtimalinde uyuşmazlığa uygulanacak hukuka ilişkin bir ihtilaf meydana gelmesi olasıdır.

ULUSLARARASI FRANCHİSE SÖZLEŞMELERİNDE HUKUK SEÇİMİ MADDESİNİN BULUNMASI

Uluslararası franchise sözleşmeleri çoğu zaman onlarca maddeden oluşan metinlerdir. Bu sözleşmelerde tarafların okumadığı veya okuyup da önemsemediği maddelerden biri de hukuk seçimi maddesidir. Eğer sözleşmede “uyuşmazlığın esasına Türk hukuku uygulanacaktır” şeklinde bir hüküm varsa buradatereddüte yer olmayacak ve bu sözleşmeden çıkan uyuşmazlıklara Türk hukuku uygulanacaktır[1]. Burada önemli olan husus hukuk seçimi maddesinin açık, net ve tereddüte yer vermeyecek şekilde sözleşmede yer alması gerekliliğidir.

Bununla birlikte taraflar sözleşmenin tamamına veya bir kısmına uygulanacak hukuku da seçebilmektedir[2]. Örneğin “sözleşmenin 5., 8., ve 9. maddelerinden çıkan uyuşmazlıklara Türk hukuku uygulanacaktır”şeklindebir hüküm de geçerlidir.

Son olarak taraflar bu hukuk seçimini her zaman yapabileceği, değiştirebileceği gibi yine bu hukuk seçimini franchise sözleşmesi sırasında da yapabilirler. Taraflar franchise sözleşmesi imzalanmasından sonraki bir tarihte ayrı bir sözleşmeyle daha önce yapmamış oldukları hukuk seçimini yapabilir veya değiştirebilirler[3].

ULUSLARARASI FRANCHİSE SÖZLEŞMELERİNDE HUKUK SEÇİMİ MADDESİNİN BULUNMAMASI

Uluslararası franchise sözleşmelerinde hukuk seçimi maddesinin bulunmaması halinde ise 5718 sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun’un 24/4 hükmü uyarınca bir çözüm yoluna gidilecektir[4]. Buna göre uluslararası franchisesözleşmesiyle en sıkı ilişkili olan hukuk uyuşmazlığa uygulanacak hukuk olacaktır. En sıkı ilişkili hukukun tespiti burada hayati öneme sahiptir. En sıkı ilişki hukukun tespitinde Kanun’un gösterdiği sistematiğe göre bir yol izlemek gerekmektedir.

Buna göre ilk olarak franchise sözleşmelerinde karakteristik edim borçlusu olarak ifade edilen tarafın kim olduğunun tespiti gerekmektedir. Franchise sözleşmelerinde karakteristik edim borçlusu,doktrindeki baskın görüşe göre franchise veren taraftır[5]. Bu itibarla Kanun’un ilgili hükmüne göre uyuşmazlığa uygulanacak hukuk franchise veren tarafın işyerinin bulunduğu yer hukuku olacaktır.

Ancak franchise veren tarafın birden çok ülkede işyeri varsa bu sefer yine Kanun hükmünden yola çıkarak uyuşmazlık konusu sözleşmeyle en sıkı ilişkide bulunan işyerinin bulunduğu ülke hukuku uygulanacak hukuk olarak kabul edilecektir. Örneğin franchise veren şirketin Kanada’da, Almanya’da ve Türkiye’de işyeri bulunduğunu varsayalım. Franchise alan şirketin Türk şirketi olduğunu, franchisegörüşmelerini Türkiye’de yaptıklarını, franchise sözleşmesine konu işletmenin Türkiye’de bulunduğunu ve franchise verenin franchise alana verdiği tüm desteği Türkiye’de şirketinden yönettiğini düşünelim. Bu ihtimalde franchise verenin hem Kanada’da hem Almanya’da hem de Türkiye’de işyeri bulunmasına rağmen sözleşmeyle en sıkı ülke hukuku olan Türk hukuku bu sözleşmeye uygulanacak hukuk olarak belirlenecektir.

Son olarak tüm bunlara rağmen sözleşmeyle daha sıkı ilişkili bir hukukun bulunması halinde o ülke hukukunun sözleşmeye uygulanacağını da istisna kuralı olarak ifade etmek gerekmektedir.

SONUÇ

Yabancılık unsuru içeren franchise sözleşmelerinin ticari hayatta oldukça yaygın olarak kullanıldığını söylemeliyiz. Bununla birlikte taraflar, imzaladıkları uluslararası franchise sözleşmelerindeki hukuk seçimi maddesine gerektiği kadar önem vermediğini de ifade etmeliyiz. Taraflar bu önemsizliğin faturasını ise çoğu zaman uyuşmazlık ortaya çıktığında hazırlıksız oldukları yabancı ülke hukukuyla karşı karşıya kalarak ödemektedir.

Sözleşmede hukuk seçimi yapılmışsa bir sorun yoktur, taraflar tacirdir ve bu seçimden haberdar oldukları varsayılmalıdır. Ancak uluslararası franchise sözleşmesinde hukuk seçimi maddesi yoksa o zaman yargılamaya muhtaç bir durum var demektir. Mahkemece 5718 sayılı Kanun’a göre bir yol izlenmesi gerekecek, davacının her iddiasına karşılık davalıdan bir cevap gelecek ve belki de uyuşmazlığın esasına geçilmesi yıllar sürecektir. Bu süreçte taraflardan biri veya ikisi ekonomik olarak ciddi sıkıntılar yaşayacak belki de iflas edecektir.

Bu olumsuzları yaşamamak adına mutlaka uluslararası franchise sözleşmelerinin hukuk seçimi maddesini dikkatlice incelemeniz gerekmektedir. Ayrıca hukuk seçimi maddesi yoksa en iyi bildiğiniz ve/veya hazırlıklı olabileceğiniz ülke hukukunu seçerek açık bir şekilde hukuk seçimi maddesini sözleşmeye ekletmeyi de unutmamalısınız.

[1] 5718 sayılı Kanun m. 24/1: Sözleşmeden doğan borç ilişkileri tarafların açık olarak seçtikleri hukuka tâbidir. Sözleşme hükümlerinden veya hâlin şartlarından tereddüde yer vermeyecek biçimde anlaşılabilen hukuk seçimi de geçerlidir.

[2]5718 sayılı Kanun m. 24/2:Taraflar, seçilen hukukun sözleşmenin tamamına veya bir kısmına uygulanacağını kararlaştırabilirler.

[3]5718 sayılı Kanun m. 24/3: Hukuk seçimi taraflarca her zaman yapılabilir veya değiştirilebilir. Sözleşmenin kurulmasından sonraki hukuk seçimi, üçüncü kişilerin hakları saklı kalmak kaydıyla, geriye etkili olarak geçerlidir.

[4]5718 sayılı Kanun m. 24/4: Tarafların hukuk seçimi yapmamış olmaları hâlinde sözleşmeden doğan ilişkiye, o sözleşmeyle en sıkı ilişkili olan hukuk uygulanır. Bu hukuk, karakteristik edim borçlusunun, sözleşmenin kuruluşu sırasındaki mutad meskeni hukuku, ticarî veya meslekî faaliyetler gereği kurulan sözleşmelerde karakteristik edim borçlusunun işyeri, bulunmadığı takdirde yerleşim yeri hukuku, karakteristik edim borçlusunun birden çok işyeri varsa söz konusu sözleşmeyle en sıkı ilişki içinde bulunan işyeri hukuku olarak kabul edilir. Ancak hâlin bütün şartlarına göre sözleşmeyle daha sıkı ilişkili bir hukukun bulunması hâlinde sözleşme, bu hukuka tâbi olur.

[5]Şanlı, Cemal/ Esen, Emre/ Ataman Figanmeşe, İ, Milletlerarası Özel Hukuk, 5. Baskı, Vedat Yayıncılık, İstanbul, 2016, s. 269.; Nomer, Ergin, Devletler Hususi Hukuku, 20. Baskı, Beta Yayınları, İstanbul, s. 320.