Franchise krizde büyür

Sistematik kriz periyodik yineler

Ekonomide de benzer dalgalanmalar vardır, büyümeyi resesyon izler, emlak balonu şişer söner, borsa iner çıkar, ve bunlar periyodik tekrarlar. 

[Türkiye Ekonomisi | Makroekonomik Analizler | Ziraat Bankası] Tavşan-tilki dengesi doğal dalgalanmadır, ama ormana tilki veya tavşan peşinde olan bir avcı girerse durum değişir. Türkiye ekonomisindeki dalgalanmada biraz avcı etkisi var gibi. Tasarruf az, ekonomi sıcak parayla dönüyor. Yabancı döviz bozdurup TL faizi alınca kur yerinde sayıyor, faizi alıp dövize çevirince kur patlıyor ve  periyodik döviz kuru krizi yaşıyoruz.

Dalganın geleceğini bilen, sörfçü gibi dalgadan yararlanır, dalgayı geldikten sonra fark eden ise boğulur.

Franchise zincirler krizde gelişir

Yıllar içinde birçok kriz yaşadık, franchise zincirlerin her krizden kazançlı çıktığını gördük. Krizde satış düşer, tahsilat durur, canlı çarşılarda dükkan boşalır, boşalan yere güçlü zincirler girer. Krizler Türkiye’de adeta sarsak elek gibi çalışır, zayıflar dökülür, meydan güçlülere kalır. Zincirler daha iyiyi daha ucuza verebildiği için, reklamı promosyonu verimli kullandığı için öne çıkar, işini sermayesiz, eğitimsiz, sistemsiz yürütmeye çalışan bağımsızlar geri kalır. Elbette her zincir bu kadar şanslı olamaz, sistemsiz çalışan, markası zayıf olan dökülür, güçlü zincirler daha güçlenir, yayılır. Bu nedenle franchise zincirler krizlerde gelişir diyoruz.

Tanınma dönemi 1985 yılında McDonalds ve Turyap ile başladı. Az sayıda franchise vardı, batıdan gelen her konsept ilgi görüyordu. Styles on Video berberlere kamera-ekran satıp, müşterinin saçının neye benzeyeceğini gösteren franchise veriyordu. Az sayıda zincirin çoğu yabancıydı. 1988’de ilk AVM Galleria’nın sahibi dolduracak marka bulamadı, öğretmenine dükkan açtırdı. 1991’de UFRAD’ı kurmak için gereken 16 kişiyi bulamadık, ilgisiz insanları üye yazıp sonra çıkardık.  1990-91 yılında körfez kriziyle döviz fırladı, faiz patladı. Makul fiyata faydalı ürün satanlar kaldı, ithalata dayanan, keyfi ürün satanlar gitti.

Öğrenme dönemi 1992’de başladı. Yabancılar yine ağırlıktaydı, yerliler önce yabancılara benzemeye çalıştı, işi öğrendikçe yabancılarla baş etti. 1991’de Sultanahmet Köftecisi İngilizlerden danışmanlık aldı, Fenerbahçe Pyramid AVM’de McDonald’s karşısına birebir benzerini açtı. Taklidin işe yaramadığını anlayınca konsepti ızgara köfteciye çevirdi. 1992’de Mado Caddebostan’da dünya lideri Baskin Robbins ile karşılıklı açıldı. Mado kafe-restorana dönüştü, büyüdü, BR ithal dondurma pahalı kaldığı için kapadı gitti. Franchise sistemi yabancı zincirlerde çalışanlar vasıtasıyla yerli zincirlere aktarıldı. 1994’te ilk franchise danışmanlık şirketini kurduk, Hacıoğlu, Sampi, Mudurnu gibi zincirlerin altyapısını kurduk. UFRAD olarak şehir şehir gezip konferans verdik. Yerli zincirler işi öğrendikçe yabancılarla başa çıktı, sayıca yabancıları geçti. 1999 İzmit ve Adapazarı depremiyle Türkiye ekonomisi sarsıldı, 2001 ikiz kuleler saldırısıyla dünya ekonomisi durdu. Makul fiyata fayda satan Simit Sarayı gibi konseptler büyüdü, ithalata dayanan, keyfi ürün satanlar gitti.

AVM yayılma dönemi 2002’de başladı, her yere AVM yapıldı, hepsi doldu, giren markalaştı, zincirleşti, AVM için özel konseptler geliştirildi. Yerliler başta yabancıları taklit etti, yabancı isim kullandı, zamanla özgün konsept kurup sistemli çalışmayı öğrendi. Girişimciler AVM’ye girebilmek için franchise almaya mecbur bırakılınca sistem kurmadan franchise verenler oldu.  AVM lerin sayısı arttı, aynı mağazalar doluştu, birbirinden farkı kalmayınca müşteri bölündü, çalışmayan, boş kalan, hastaneye, okula dönüşen AVM’ler oldu. 2008 sonunda başlayan global krizde zayıflar elendi, az sayıda “lüks” AVM kaldı, çoğu normale döndü. makul fiyata faydalı ürün satanlar kaldı, ithalata dayanan, keyfi ürün satanlar gitti.

Dışa açılma dönemi 2010’da global kriz sonrası para hacminin genişlemesi, negatif faiz işletilmesi, kredilerin bollaşmasıyla başladı. Türk perakende konseptleri Orta Doğu başta olmak üzere bölge ülkelerindeki yatırımcıların dikkatini çekti. İstanbul franchise fuarı ilk beş arasına girdi. Franchise altyapısını henüz kuramamış olan zincirler bile Azerbaycan, Irak gibi yakın pazarlardan başlayarak franchise verdiler. Devlet destekleri ile başta konfeksiyon olmak üzere birçok sektör dışa açıldı. 2016’da darbe girişimi, ardından gelen durgunluk ve kur artışı ekonomiyi olumsuz etkiledi. Arap baharıyla karışan bölge ülkelerine giriş Türk markaları için zorlaştı.

Kurumsallaşma dönemi bundan sonra yaşanacakları tanımlar. Krizin etkileri uzayıp, üzerine pandemi gelince eski bildiklerimizi unuttuk. Sermayesiz çalışan, sıradan iş yapan perakendeciler elendi, sistemsiz çalışan zincirler tıkandı, büyük sermaye perakendeye girdi. BİM, LCWaikiki, FLO gibi şube açarak, Getir gibi dağıtım yaparak, Yemeksepeti gibi sipariş toplayarak pazara hakim oluyor, aslan payını alıyorlar. Büyük sermaye kurumsal çalışır, şube açar, maliyet düşürür, fiyat kırar, franchise zincirleri ve bağımsızları ezer. Türkiye pazarı da bu yönde değişiyor. Bundan sonra holdinglerin zincir kurduğunu, zincirlerin el değiştirdiğini, fonların hisse aldığını giderek daha çok göreceğiz.

Türkiye’de kriz bitmez. Perakendede rekabet giderek artıyor. Büyümek isteyenlere önerim:

• Akıntıya kürek çekmeyin, devlerle yarışmayın, bilenlere danışın, kendiniz için doğru stratejiyi seçin
• Markanızın, işinizin tanıtımına, tüketici iletişimine ağırlık verin, digital dünyaya ayak uydurun
• Makul fiyata faydalı ürün/hizmet satın, sınırlı tüketici kitlesine mahkum kalmayın
• Franchise altyapınızı kurun, sistemli çalışın, franchise alanlarınıza da kazandırın, birlikte büyüyün